اتوکلاو
اتوکلاو یکی از مهمترین وسایل و تجهیزات آزمایشگاهی است که برای استریل کردن (استریلیزاسیون یا سترون سازی) با استفاده از حرارت بخار تحت فشار استفاده می شود. سترون سازی به معنای استریل کردن یا از بین بردن انواع حیات (میکروب ها) از طریق گرمای بخار تحت فشار یا مواد غیر متحرک، از جمله روش هایی مانند شیمیایی و غیرشیمیایی است. این دستگاه عمدتاً در پزشکی برای استریلزاسیون و همچنین در صنایع شیمیایی برای پوشش و پکلانش لاستیک و همچنین برای سنتز هیدروترمال استفاده می شود. بهترین ابزار برای استریل کردن وسایل مورد استفاده در خالکوبی و پیرسینگ و داروهای دامپزشکی است. ظاهر این دستگاه استوانه ای شکل است و در ابعاد صنعتی طول دستگاه های اتوکلاو به 15 متر می رسد.
ضروریت به دستگاه دفع زباله های بیمارستانی
امروزه صنعت پزشکی نیازمند روش های سالم دفع و بی خطرسازی پسماندهای بیمارستانی، حفاظت از محیط زیست و نبود شرایط مناسب برای دفع این پسماندها که عموماً قابل انتقال هستند، نیاز به استفاده از وسایل دفع زباله از جمله اتوکلاو در بیمارستان بیش از پیش ظاهر شده است.
عملکرد بسیاری از دستگاه های دفع زباله های بیمارستانی بر اساس استریلیزاسیون مبتنی بر تزریق بخار و خلاء یا حرارت خشک بوده و کاملاً اتوماتیک است. در ایران به ازای هر تخت بیمارستانی حدود سه کیلوگرم زباله (400 تن زباله در روز) تولید می شود که چندین برابر استاندارد جهانی است. 20 تا 30 درصد زباله های هر تخت بیمارستانی را زباله های عفونی تشکیل می دهند و به این ترتیب این میزان در ایران معادل کل زباله های هر تخت در کشورهای توسعه یافته است.
روش های استریل کردن:
استریل کردن به طور کلی به چهار روش انجام می شود:
1- حرارت خشک: در این روش دما مانند چهار به 140 تا 180 درجه سانتیگراد می رسد.
2- بخار مرطوب: استریلیزاسیون را با بخار اشباع شده مثل اتوکلاو انجام می دهد.
3- اتیلن اکساید: این روش با گازهای استریل در دمای 60 تا 70 درجه سانتیگراد انجام می شود.
4- تابش اشعه گاما: در این روش از خاصیت استریلیزاسیون اشعه ایکس استفاده می شود.
موارد استفاده از اتوکلاو
کلیه مواد غیر عفونی و عفونی آلوده به عوامل بیولوژیکی شامل بقایای نمونه از محیط های کشت تلقیح شده، پاتوژن های رشد شده، سلول های انسان، حیوان و گیاه، مواد آلوده به مدفوع انسان یا حیوان، فرآورده های خونی انسان و حیوان و... می توانند اتوکلاو شده.
موادی مانند مواد سرطان زا، رادیوایزوتوپ ها، مواد شیمیایی سمی، مواد شیمیایی فرار یا هر ماده خطرناک دیگری که می تواند تبخیر شود و در اثر حرارت آزاد شود را نمی توان اتوکلاو کرد. به طور کلی، مواد قابل اشتعال، واکنش پذیر و خورنده، مواد سمی یا رادیواکتیو نباید اتوکلاو شوند.
اصول عملکرد کلیه اتوکلاوها:
اول آب از منبع اصلی به بخار تبدیل می شود. این تبدیل آب به بخار به دو روش انجام می شود:
1- آب مستقیماً داخل چمبر (مخزن دستگاه) ریخته شده و توسط المنتی که چمبر (محفظه) را احاطه کرده گرم می شود و در دمای 100 درجه سانتیگراد به بخار تبدیل می شود.
2- آب وارد بخار مولد شده و پس از تبدیل شدن به بخار وارد چمبر می شود.
نوع دوم نسبت به اولی مزیت دارد زیرا سیستم تولید بخار کاملا مجزا است.
پس از تبدیل آب به بخار، مرحله گرمایش آغاز می شود و با بسته شدن محیط به وسیله شیرهای برقی طبق «قانون گاز» با افزایش دما، فشار نیز افزایش می یابد. استریل سازی زمانی شروع می شود که دما به مقدار تنظیم شده و فشار به 2/2 یا 1/2 برسد.
در پایان سیکل یا چرخه استریل، بخار به سمت کندانسور می رود و در نتیجه "فرآیند میعان" به آب تبدیل می شود و در مخزن آب ریخته می شود و بدین ترتیب در پایان کار مرحله خشک شدن می باشد. انجام شد. در نهایت مواد و تجهیزات استریل شده و آماده خروج از دستگاه می شوند.
انواع اتوکلاو
اتوکلاو آزمایشگاهی
مشخصات فنی اتوکلاو آزمایشگاهی :
* در قالب های 10-25-50-75 و 100 لیتری تولید می شود
* این دستگاه کاملا از استیل (درب، طوقه، مخزن و کاور دستگاه) ساخته شده است.
* مجهز به برد دیجیتال با تکنولوژی PWM است
* دارای سیستم مصرف برق کارآمد با راندمان بالا و سیستم کنترل دمای باقیمانده دمای المنت می باشد.
* مجهز به سیستم کنترل سطح آب الکترونیکی (قطع برق المنت در صورت کمبود آب) است.
* اتوکلاو با شیر اطمینان ایتالیایی دارای گواهینامه CE و گواهی صلاحیت عملکرد ایتالیا
* گیره درب نشکن و آنتی باکتریال
* اتوکلاو آزمایشگاهی صفحه دیجیتال P.W.M دارای یک سال گارانتی و ده سال خدمات پس از فروش می باشد.
اتوکلاو دیگی
از این نوع اتوکلاوها در بیمارستان و در واحد RSC استفاده می شود. اساس کار آن مشابه سایر اتوکلاوهای معمولی با بخار آب اشباع است و دارای حجم های متفاوتی است.
اتوکلاوهای دیگی دارای کاربردهای عمومی هستند اما به دلیل حجم زیاد و نبود وکیوم کافی نمی توان از آنها برای استریل کردن هیچ ابزاری استفاده کرد.
اتوکلاوهای رومیزی
این اتوکلاوها دارای حجم های 15، 17 و 21 لیتری هستند و بسته به نوع مواد و تجهیزاتی که استریل می کنند به 3 کلاس S، N و B تقسیم می شوند:
کلاس N: در خرید این نوع اتوکلاو باید بسیار مراقب باشید. در حالت استاندارد، این اتوکلاو قادر است ابزار جامد را بدون درب استریل کند. بنابراین با این دستگاه هیچ تضمینی برای استریل کردن تجهیزات پوشش دار (مانند پارچه یا کاغذ پزشکی) و همچنین تجهیزات حفره دار وجود ندارد.
کلاس S: سازنده تجهیزات قابل استریل شدن در این نوع اتوکلاو را مشخص می کند. این اتوکلاو می تواند ابزارهای غیر جامد یا پوشش جامد، منسوجات مانند پارچه، گاز تک لایه و دستگاه های حفره دار مدل B را استریل کند. اتوکلاو کلاس S را می توان با یا بدون پمپ خلاء وکیوم کرد و قطعا سیکل خشک کن دارد.
کلاس B: این اتوکلاو انواع ابزار و تجهیزات جامد و بدون روکش، منسوجات و ابزارهای حفره دار مدل B و مدل A را استریل می کند. اتوکلاوهای این دسته دارای پمپ وکیوم قدرتمندی هستند که می تواند تا حدود 9- 0 برابر خلاء ایجاد کند.
اتوکلاو کشویی
این نوع اتوکلاو دارای حجم های کوچکتر 2، 5 و نهایتا 8 لیتری می باشد و به جای چمبر های استریلیزاسیون اغلب دارای کاست های کشویی هستند و بارها داخل این کاست ها قرار می گیرند. این نوع اتوکلاو معمولا در چشم پزشکی و دندانپزشکی استفاده می شود. ساختار این نوع اتوکلاوها نسبت به اتوکلاوهای رومیزی ساده تر است و وکیوم ندارد.
اجزای اصلی اتوکلاوها
1- چمبر: محل قرار دادن وسایل و استریلیزاسیون است.
2- شیر برقی: بسته به نوع اتوکلاو تعداد آنها متفاوت است و وظیفه باز و بسته شدن مجاری و دریچه های مختلف دستگاه را در مراحل مختلف یک سیکل بر عهده دارند.
3- مولد بخار: در بعضی از انواع اتوکلاوها دستگاه بخار وجود دارد که آب را به بخار تبدیل کرده و به داخل محفظه تزریق می کند.
4- المنت: در بعضی از اتوکلاوها، المنت به دور چمبر می پیچد و آب را به بخار تبدیل می کند که گرما ایجاد می کند.
5- مخزن آب: این مخزن برای نگهداری آب جهت استریل کردن مواد داخل اتوکلاو ضروری است.
6- کندانسور: به شکل میله ای فلزی و مارپیچی است که بخارات از طریق آن تبدیل به مایع شده و به مخزن آب می ریزد.
7- سنسور دما: ابزاری مکانیکی است که میزان فشار بخار را در محفظه استریلیزاسیون و در محفظه بیرونی نشان می دهد و مقادیر را برای کنترل به برد دستگاه ارسال می کند.
8- برد الکتریکی: در این قسمت کلیه عملیات پردازش و کنترل دستگاه و فرم های انتشار به شیرهای برقی انجام می شود.
9- پمپ آب: آب مقطر را از مخزن به چمبر یا مولد بخار پمپ می کند.
10- سوپاپ ایمنی: برای ایمنی بیشتر سیستم، یک شیر اطمینان در آن تعبیه شده است تا در صورت عبور فشار از حد آستانه، عمل کرده و باعث تخلیه بخارات شود.
11- ترموستات ایمنی: برای ایمنی الکتریکی بیشتر سیستم از ترموستات برای قطع برق کلی سیستم استفاده می شود.
12- پمپ وکیوم: در برخی از انواع اتوکلاوها پمپ وکیوم وجود دارد و این کار عمل وکیوم و مکش را انجام می دهد و باعث ایجاد فشار منفی در چمبر می شود.
13- سینی نگهدارنده ها: داخل چمبر سینی قرار می گیرند و ابزار استریل روی آن قرار می گیرند.
14- فن: در بعضی از دستگاه ها از فن برای خنک سازی سیستم داخلی استفاده می شود.
15- درب اتوکلاو: درب محفظه استریلیزاسیون را از محیط بیرون جدا می کند و مجهز به دستگاهی است که در هنگام افزایش فشار داخل محفظه از باز شدن درب دستگاه جلوگیری می کند.
اشتباهات رایج در اتوکلاوها
1- پمپ وکیوم صدا می دهد: دیافراگم شکسته است و نیاز به تعویض دارد.
2- فشار بالا نمی رود: این مشکلات می تواند دلایل مختلفی داشته باشد که در زیر به برخی از آنها اشاره می شود:
* یکی از شیلنگ ها شکسته و نیاز به تعویض یا تعمیر دارد.
* لاستیک اطراف درب پاره یا کثیف شده است.
* آب کافی به سیستم تزریق نشده است.
* المنت آسیب دیده است و دما و فشار گاز داخل محفظه را افزایش نمی دهد.
3- نشان دهنده حداقل و حداکثر سطح آب مخزن اصلی کار نمیکند که بدین معنی است که محیط الکترودها جرم گرفته و باید تمیز شوند.
4- در صورت پر شدن بیش از حد مخزن، استریلیزاسیون امکان پذیر نیست و دستگاه هشدار می دهد.
5- سیستم قفل درب کار نمی کند و یا درب تجهیزات بسته نمی شود که در این صورت ممکن است میکروسوئیچ درب آسیب دیده یا جابجا شود و باید مجدداً تنظیم شود.
6- به داخل چمبر یا مولد بخار آب ریخته نمی شود که نشان دهنده خرابی پمپ آب و نیاز به تعمیر است.
نکات ایمنی برای کار با اتوکلاو
❗نکات زیر برای کار با دستگاه ضروری است:
1- برای جلوگیری از بروز مشکل، مسئولیت بهره برداری و مراقبت روزانه از اتوکلاو باید به افراد آموزش دیده واگذار شود.
2- باید برنامه پیشگیری از خطرات شامل بازرسی دوره ای محفظه ها، درها و کنترل آنها وجود داشته باشد.
- بخار باید اشباع و عاری از مواد شیمیایی (مانند بازدارنده های خوردگی) باشد که می تواند به تجهیزات استریل شده آسیب برساند.
4- هنگام کار با اتوکلاو حتما از دستکش و عینک مقاوم در برابر حرارت استفاده کنید.
5- هرگز دستگاه را در حالت روشن اقدام به گذاشتن ، خارج نکنید و تمیز نکنید.
6- هرگز پیچ های نگهدارنده در را در حین کارکردن دستگاه باز و سفت نکنید.
7- مواد و تجهیزات آلوده که برای استفاده قرار است،استریل شوند به صورت جداگانه و یا با استفاده از وسایل مختلف اتوکلاو شوند.
8- برای جلوگیری از تشکیل رسوب در اتوکلاو بهتر است از آب مقطر استفاده شود.
9- سطح آب داخل دستگاه نباید از انتهای پایینی محفظه بخار دیگ بالاتر باشد.
10- پیچ های درب دستگاه باید محکم باشد. برای این کار باید پیچ های مخالف را همزمان سفت کرد تا پوشش دستگاه به طور یکنواخت سفت شده و بخار آب خارج نشود.